.
.
.
.

 

 

Hymenogaster citrinus Vittadini 1831

Syn. Hymenogaster citrinus var. pallens Soehner 1924; Gautieria citrina (Vittad.) Boug.&Cast. 1993;
Poz. Syst. Hymenogastraceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Basidiomycota, Fungi

Gleba owocników
Grupa dojrzałych owocników
Grupa owocników

 

CECHY MAKROSKOPOWE

 

Owocniki o średnicy 2,0-5,0(7,0) cm. Regularnie kuliste lub owalne, rzadziej nieregularne, guzowate. U podstawy owocnika wyraźne wgłębienie, często z niewielką kępką grzybni. Perydium na przekroju intensywnie żółte. Powierzchnia owocnika za młodu brudnobiała, jednak szybko biało-żółta, żółta, żółto-brązowa, do brązowo-czarnej w schyłkowej fazie dojrzałości. Gładka, matowa, niekiedy lekko filcowata - z licznymi ciemnymi plamami na wszystkich etapach dojrzałości, powstającymi głównie w miejscach uszkodzonych lub uciśniętych. Gleba o budowie komorowej. Komory hymenialne na przekroju średnie o nieregularnych kształtach i chaotycznym przebiegu. W młodych owocnikach często pełne. Gleba w owocnikach niedojrzałych biała, potem rudawa, brązowa, wreszcie brązowo-czarna. Warstwa tramy hymenialnej oddzielającej komory wyraźnie widoczna do stadium późnej dojrzałości, brudnobiała, żółtawa. Konsystencja owocnika zwarta, sprężysta - czasem nawet chrząstkowata - do schyłkowego okresu dojrzałości. Smak lekko cierpki, zapach bardzo intensywny, utrzymujący się długo również w trakcie suszenia owocników, mdły, słodkawy, przywodzący na myśl zapach piżma.

Owocniki w różnych stadiach dojrzałości

CECHY MIKROSKOPOWE

Zarodniki H.citrinus

 

Perydium 150-250 μm, dwuwarstwowei. Warstwa zewnętrzna – suprapellis – 20-100 μm zbudowana z grubościennych, zabarwionych na ciemnobrązowo strzępek. Strzępki najczęściej o przebiegu równoległym ale czasem ułożone skośnie lub niemal prostopadle do powierzchni owocnika. Warstwa głębsza – subpellis – 100-200 μm, pseudoparenchymatyczna, zbudowana z grubościennych komórek 20-50 μm zabarwionych na bladoochrowy kolor, a głębiej hialinowych. Trama perydialna i hymenialna zbudowane z cienkościennych, hialinowych strzępek o grubości 2-6 μm. Bazydia o średniej wielkości 20-40 x 5-10 μm, cylindryczne, wydłużone, rzadziej lekko maczugowate, 1-2 zarodnikowe. Młode, wypełnione intensywnie żółtą, ziarnistą treścią. W okresie tworzenia się zarodników, stopniowo tracą wewnętrzny pigment, stają się stopniowo coraz bardzie hialinowe, znacznie się zwężają i wiotczeją. Bazydiole kuliste, szeroko maczugowate, hialinowe, o średniej wielkości 15-30 x 10-25. Warstwa subhymenialna pseudoparenchymatyczna, zbudowana z owalnych lub kulistych, grubościennych komórek 10-25(50) μm. Zarodniki cytrynokształtne, rzadziej lancetowate, otoczone szerokimi, grubymi fałdami perysporium, tworzącymi 3-5 grzebieni wyraźnie widocznych w zarodnikach ułożonych wertykalnie. Perysporium na krawędziach grzebieni często mocno ząbkowane lub nawet postrzępione, Za młodu hialinowe, potem żółte, żółto-brązowe, finalnie czarno-brązowe. Szczyt zarodnika bladożółty, czasem lekko wydłużony, wyraźnie koniczny, gładki, 3-6 μm. W dojrzałych zarodnikach niewidoczny w fałdach perysporium. Wyrostek sterygmalny – apiculus -  wyraźny, cylindryczny lub lekko zwężający się do wewnątrz, 3-9 μm. Wielkość dojrzałych zarodników wraz z fałdami perysporium 20-30(35) x 10-20(24) μm, średnio 28 x 16 μm, Q=1,6-2,3, Qm=1,8. Brak zarodników anormatywnych w ilości mającej znaczenie diagnostyczne.

Szczegóły budowy perydium H.citrinus
Hymenium, subhymeniumi i charakterystyczne bazydia H.citrinus

SIEDLISKO

 

Hymenogaster citrinus preferuje gleby o zwiększonej zawartości węglanu wapnia i współczynniku pH 7,1-8,5. W polskich warunkach mikoryzuje głównie z Fagus, Corylus i Carpinus. W literaturze podawana jest również mikoryza z drzewami iglastymi. Owocniki w licznych grupach wyrastają stosunkowo głęboko, 3-10 cm pod powierzchnią gleby. Gatunek unikający miejsc zbyt nasłonecznionych – zdecydowanie preferuje, zacienione, nawet lekko wilgotne miejsca. Dojrzałe okazy można zbierać od czerwca do grudnia. Ciekawostką są stanowiska (Wyżyna Śląska – DF51, Chorzów) oraz (Wyżyna Śląska – DF33, Siemianowice Śląskie) gdzie liczne stanowiska odkryto na antropogenicznych pararędzinach poprzemysłowych.

WYSTĘPOWANIE

 

Hymenogaster citrinus jest gatunkiem pospolitym, znanym z niemal wszystkich krajów Europy. Uznawany – zdaniem autora, niesłusznie – za gatunek ciepłolubny, bardziej typowy dla Europy południowej. W Polsce gatunek równie częsty, obecny zarówno na wyżynach, przedgórzu jak i w średnich położeniach górskich. Znane stanowiska są obfite i corocznie powtarzalne – H. citrinus można więc uznać za stabilny gatunek dla polskiej strefy klimatycznej. Z obszaru Polski nie był podawany przed 2007 rokiem.

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF25, Niegowonice k. Zawiercia, Listopad 2007
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 27, Złożeniec k. Smolenia, Listopad 2007
Wyżyna Przedborska - DE 59, Dobromierz k. Przedborza, Sierpień 2008
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska DF 66, Babice k. Chrzanowa, Sierpień 2008
Beskid Żywiecki – DG 04, Góra Grojec k. Żywca, Wrzesień 2008
Wyżyna Śląska – DF51, Chorzów, Sierpień 2011
Beskid Śląski DG 01, Kropiowice k. Cieszyna , Listopad 2011
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DE 96, Ludwinów k. Złotego Potoku, Lipiec 2014
Wyżyna Śląska – DF33, Siemianowice Śląski, Lipiec 2016
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 06, Rzędkowice k. Zawiercia, Wrzesień 2019
Wyżyna Śląska – DF02, Psary k. Tarnowskich Gór, Wrzesień 2020

UWAGI

Gleba dojrzałego owocnika

 

Hymenogaster citrinus jest gatunkiem łatwym do oznaczenia w przypadku okazów w pełni dojrzałych. Młodsze egzemplarze bywają bardzo problematyczne i często mylone z wieloma różnymi gatunkami Hymenogaster. Generalnie kolekcje nie prezentujące cech pełnego cyklu dojrzewania owocników – w obrębie rodzaju Hymenogaster – nie nadają się do poprawnego oznaczania metodami innymi niż genetyczne. Kluczowymi cechami makroskopowymi pozwalającymi prawidłowo oznaczyć ten gatunek są zdecydowanie żółte tony w barwie powierzchni owocników, charakterystyczny zapach oraz spory rozmiar owocników. W trakcie analizy mikroskopowej należy zwrócić uwagę na charakterystyczną budowę perydium i podstawek oraz rzadką w obrębie rodzaju homogeniczność zarodników.